Talibatab

Ibat king Wikipedia
Para keng aliwang gamit, lawen ye ing the mammal.
Talibatab
Fossil range: Late Paleocene - Recent
"Chiroptera" from Ernst Haeckel's Artforms of Nature, 1904
"Chiroptera" from Ernst Haeckel's Artforms of Nature, 1904
Scientific classification
Kaarian: Animalia
Phylum: Chordata
Pinduan: Mammalia
Orden: Chiroptera
Blumenbach, 1779
Suborders

Megachiroptera
Microchiroptera
See text for families.

Deng talibatab, mammal lang kayabe king order a Chiroptera, nung nu ring pekagamat na megamit la bilang pakpak. Kabang ating aliwang mammal, antimo reng flying squirrels o gliding phalanger, a makapag-glide kareng mangakuyad a distansya, den mung talibatab a maki kagiwan king tuneng pamanyulagpo. Ibat ya king amanung Griego para king Gamat a Pakpak ing lagyung Chiroptera, uling kawangis ne ning gamat a makabusni itang pakpak a makaladlad, angga ketang pekabalat (membrane o patagium) king pilatan da reng taliri, a makayatyat murin king pilatan ning gamat ampo ning katawan.

Lipat ning insektu ing kakanan da reng keraklan, o maragul a mayorya (manga 70%) da reng talibatab, ating maragul a dake da reng adwang suborder, deng Megachiroptera at Microchiroptera (lon ya king lalam), a mamangan kareng prutas at king karelang katas. Ating atlung species a mamangan daya, dapot ating mamangan kareng vertebrate o animal a maki galudgud. Kayabe la kareti deng Leaf-nosed bats (Phyllostomidae) ning Central at South America, ampo itang kamaganak dang pamilya da reng Noctilionidae (Bulldog bat) a mamangan asan. Metung yang alimbawa ning metung a talibatab a mamangan laman ing Ghost Bat ning Australia – angga reng aliwang talibatab, kakanan na. Maulaga lang en:pollinator da reng sampaga kareng mangapaling lugal (tropics) deng mas mangalating species. King kamatutwanan, halus lubus ing pamagdependi ra kareti deng tanaman a tropikal, e mu bilang pollinator, nun e angga king pamamangan kareng karelang bunga, a magsilbi ba lang mikalat deng karelang bini. Uli na niti, aintindian tamu ing kapigaganakan king kapaligiran neng midadala ya king aliwang lugal ing metung a bayung talibatab. Metung yang bayu-bayu at intresanting alimbawa kaniti ing Tenerife, maki tanaman at animal a karin mu mayayakit (a dakal kareti, deta pang mitatagan ibat ketang matwang kontinenti ning Gondwana. King alimbawang iti, Egyptian Bat (Roussettus aegyptiacus) 1 ing bayung talibatab a yang sangkan nung bakit magigisan la ring tubung uri o species.

Klasipikasyun[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Lipat ning mayayaus lang "flying rodents" o "flying mice" (dagis a susulagpo) deng talibatab, e la dagis (o rodent) deti. Adwa la reng suborder da:

  1. Megachiroptera (megabats o fruit bats)
  2. Microchiroptera (microbat, echolocating bat o talibatab a mamangan

insektu)

Prutas, nectar o pollen ing kakanan da reng megabat, samantalang insektu, daya (ditak-ditak a daya da reng animal) mangalating mammal, at asin naman ing kakanan da reng microbat. Mamasa la reti king [[animal echolocation|echolocation]] ba lang miras king pupuntalan da at bang manintun kareng animal a magsilbing pamangan da.

Ating katibayan a kontrobersyal dapot maki masikan a suporta para king teoryang mikakawaning linto ing pamanyulagpo kareng Megachiroptera ampo kareng Microchiroptera. Nung tutu iti, e malino ing kuneksyun da kareng aliwang animal deng Microchiroptera. Nung e dinan ulaga itang pamanyulagpo, maki kaugnayan la kareng primate deng Megachiroptera uling kareng mapilan a pamilupa king karelang katawan, a e ra kawangis deng Microchiroptera. Nanupata, ating katibayan a genetic para king paniwalang metung la mu pipumpunan deng Megachiroptera ampo reng mapilan a Microchiroptera. Ating pang katibayan para king Chiroptera diphyly microbat polyphyly. Ing buri nang sabyan niti, adwa lang mikakawaning pipumpunan deng Chiroptera, at dakal lang myayaliwang pipumpunan deng microbat. Lilisya la king isyung iti deng keraklan kareng manigaral king grupu. Tambing dong tuturing a metung la mu penibatan monophyly deng Chiroptera.

Ditak mu ing balu tamu nung makananu lang linto (ebolusyon) deng talibatab, uling keraklan e la maging fossil deng kalanse rang mangalati at malagwang masisira. Nanupata, ating mekwang ipan ibat king tawli nang dake ning panaung Cretaceous king Mawling America (South America) a balamu king metung kareng mumunang talibatab a microchiropteran. Ibat la king mumuna nang dake ning panaun a Eocene deng pekamatwang fossil a siguradung kareng talibatab, alimbawa, deng Icaronycteris, Archaeonycteris, Palaeochiropteryx at Hassianycteris, (manga limampulung milyun nang banwa ing milabas), dapot kalupa da no reng modernung microbat. Ita namang Archaeopteropus, a sadya rang tuturing a ya kanung mumunang diling megachiropteran, sasabyan da ngening microchiropteran ya.

Keraklan, gugrupu do reng talibatab kayabe da reng tree shrew (Scandentia), colugo (Dermoptera), ampo reng primate king superorder Archonta uling king pamiyawig da reng Megachiroptera ampo reng mammal a reti.

others) the Vampire bats

Neng bengi o sisilim la makagising deng keraklan kareng microbat, anya e la makaing masala deng mata da reng keraklan kareng species da reng talibatab a reti. Nanupata, masikan ing karelang pamamau ampong pamakiramdam (hearing). Apapaintun do reng talibatab deng animal a karelang darakpan ampo reng bageng malapit karela kapamilatan ning karelang mangatarling a gaga, nung nu ro pamakiramdam deng kablas (echo) da reti.

Kawangis do reng kareng en:insectivore deng ipan d areng microbat. Mangataram la reti ba lang taglus king chitin a babalut kareng insektu, o king balat da reng prutas.

Kabang kareng uyat a vein (uyat a magdalang daya pabalik king pusu) la mu maki one-way valve (balbulang metung mu direksyun) deng aliwang mammal, bang e mamagus pabalik ing daya, atin la muring anti kaniti kareng uyat a artery (deng uyat a magdalang daya ibat king pusu).

Mas ababaluktut la reng butul dang taliri deng talibatab kesa kareng aliwang animal. Ing sangkan na niti, kulang la calcium at aliwa pang mineral king bandang sepu deng taliri da reng talibatab, anya mas malagwa karela ing mibaluktut a e mapapakli. Pitpit ya rin imbes na pabilug (anti kareng tau) ing cross section (dake binangal) ning butul dang taliri, anya lalu yang malagwang ibaluktut. Mas mayayatyat ya murin ing balat king membrane (telabalat) da reng karelang pakpak, anya mas ayayabit me kumpara kareng aliwang animal.

Uling mas maimpis la pakpak kesa kareng ayup, mas malagwa la at eksaktung makakorba-korba deng talibatab kesa kareng ayup.

Pamiparakal[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Ing piapunan nang anak ning Common Pipistrelle

Keraklan, tunggal la mu king pabanwa manganak deng gaindung talibatab. Keraklan, lalakwan do king pipanyesen deng anak neng e la sususu. Nanupata, malyari lang tumaid king bulbul ning gaindu, at ituki ne neng mamako ya, dapot e maglwat at masyadu neng dagul para kaniti. Magkasakit yang mangilik maygit king metung a anak ing metung a talibatab a maragul na, oneng keraklan, tunggal la mu reng mibabayit. Agyu rong apaintun deng gaindung talibatab deng karelang ának agyang atyu la reti kareng kolonyang nung nu maki milyun-milyun a aliwa pang ának. Atin lang adwang súsu deti king pilatan ning salu ampo reng pago. Nung ala neng gatas itang inda ra, ikit dang agyang kareng aliwang gaindu sususu la reng ának a talibatab. Bukud mung ing gaindu ing maningat kareng ának, at kabait da reti, ala nang kaugnayan ketang tata.

Lipat ning amamana ing kagiwan a sulagpo, masyadu la pang mangalati reng pakpak da kabait da reng talibatab. Agyu ra nang magsarili deng ának a microbat karas dang anam anggang walung duminggu, samantalang e malilyari iti kareng megabat anggang e la miraras apat a bulan. Malyari nong mikayanak deng talibatab karas dang adwang banwa.

Kaugalyan at Pangimut[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Myayaliwang uri ing pamakyabe da reng talibatab kareng kalupa ra. Ating magdilidiling mabibye, kabang atin namang manuknangan kareng kweba o lukib nung nu maygit lang metung a milyun deng talibatab a manuknangan.

Mayayakit ya ing awsan dang fission-fusion social structure kareng pilang species da reng talibatab. Itang “fusion” (pamisanib) mangabaldugan ya ketang metung a lugal nung nu la abe-abeng mamapund deng talibatab. Ita namang “fission” o pamibangal, ing buri nang sabyan, itang pamibangal da at pamisamut deng mangalating grupu kapamilatan ning pamakilibeng piyapunan kareng aliwang talibatab, anya ing lulwal, miraras la reng talibatab kareng aliwang dutung, nung nu aliwa la murin deng magi rang kayabe.

Agpang kareng pamagaral, myayaliwa lang klasing inge o gaga reng gagawan da reng talibatab ba lang misabi-sabi deti. Ababalu da reng siyentistang makiramdam kareng talibatab nung nanung kimut ing gagawan da kaybat ning partikular a gaga o inge.

Deng Kalaban[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Neng kayi, darakpan dong kulayu at w:falcon deng mangalating talibatab. Ditak la mu reng animal a makapandakap talibatab. King Asia, ating metung a ayup, a awsan dang en:bat hawk, a partikular a makabage king pamandakap talibatab. Kareng syudad o lugal a matau, deng pusa ing marlas mandakap kareti; darakpan do reng talibatab kabang palub la o palwal king piapunan, o king gabun. Malyaring tuklu la king gabun deng talibatab neng mamangan la, o uling kareng aksidenti neng manigaral lang sulagpo.

Deng parasitiku ilang marok dang diling kalaban deng talibatab. Buri-buri rong pikwanan kanan da reng pulgas ampong apsang deng membrane o telabalat, a mitmung uyat a maki daya. Ating grupu da reng insektung bukud mung daya da reng talibatab ing karelang kakanan, alimbawa ing bat fly. Malagwa lang malis kareng bayung talibatab deng parasitiku kareng kweba nung nu la sigi- sigî o mikakanlapit deti.

Den sigurung tau ing makasirang dili kareng kalaban da reng talibatab. Katakutan do reng tau deti uling king arihiya o e ustung paniwala, o uling king rabies. Maragul ing epektu kareng talibatab ning pangasira da reng karelang tutuknangan, ampo ing pangawala da reng pikukwanan dang pamangan, lalu na reng insektu.

Magdalang rabies[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Lalapit ya king wax moth (Galleria mellonella) ing metung a big brown bat (Eptesicus fuscus), a magsilbing control species kareng manigaral kareng tiger moth. "Semi-tethered" (maki makaba yang tali) itang kambubulag (moth), anya makasulagpo ya ba yang milisya.

Para karen ya mung lugal nung nu dakal a rabies ing makatuking usuk o abisu

Kapitna mung porsyentu da reng talibatab ing magdalang rabies. Metung ne karin ing amanwan dang Parot-Kabag. Nanupata, kareng ditak mung kasu ning rabies king America balang banwa, itang ket da reng talibatab ing sangkan kareng keraklan kareti. Agyang ala lang rabies deng keraklan kareng talibatab, e la matulid kikimut detang maki rabies, anti lang ala king sarili deti, at e la makasulagpo, anya mas maragul ing pamitagun o posibilidad a atin lang asaganan a tau. Lipat ning e dapat ing sobrang takut kareng talibatab, dapat lisyan ing pamanalan kareti, o itang paburen a atyu la reti kareng pibalebale, anti murin kareng aliwang animal a malyap (wild animal).

Nung ating talibatab king metung a bale at e malyaring lisyan itang posibilidad a milapit kaniti, kaylangan yang ikawani iti, at tambing maus animal control officer, ba reng apanigaralan itang talibatab. Makanyan murin nung meakit yang mete na itang talibatab. Nung siguradung alang mekatagkil ketang talibatab, dapat yang ilako king bale. Malyaring daptan iti kapamilatan ning pamanyara kareng eganaganang pasbul at awang papunta king kwartu, liban ketang papunta king kilwal. E maglambat at mako ya itang talibatab.

Uli ning panganib ning rabies ampo reng prublema king pamikakatawan o kabulasan (health) uling king karelang guano, e la dapat pabureng miraras kareng dake rang tutuknangan deng bale deng talibatab. Para king kumpletu at detalyadung impormasyun kareng myayaliwang aspetu ning pamanibala kareng talibatab, angga itang paralan nung makananu lang darakpan deti, nung nanu ing gawan nung ating mekatagkil kareti, at nung makananung lisyan ing pamanuknangan dareng talibatab king metung a balen, lon ya iti: [http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/rabies/Bats_&_Rabies/bats&.htm the Centers for Disease Control's website on bats and rabies].

Malyari lang ituring a e dilikadu deng mangalating talibatab kareng lugal nung nukarin e makalat ing rabies. Nanupata, masakít pa murin ing kinis da reng mangaragul a talibatab. Kaylangang mingat kareti antimo kareng aliwang malyap a animal.

Pikwanan[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

  • Greenhall, Arthur H. 1961. Bats in Agriculture. A Ministry of Agriculture

Publication. Trinidad and Tobago.

  • Nowak, Ronald M. 1994. " Walker's BATS of the World". The John Hopikins

University Press, Baltimore and London.


Sagradu ya king Tonga ampo king Albugang Africa ing talibtab, at keraklan, paniwalan dang tanda (manifestation) ne ning metung a kaladwa. Maki kaugnayan la kareng vampira deng talibatab, a sasabyan dang malyaring malis itsura bang maging talibatab. Sagisag da la murin da reng maglage, kamatayan at sakit. Kareng aliwang katutubu ning America, antimo reng Creek, Cherokee at Apache, metung yang ispiritung mapagloku (trickster) ing talibatab. Agpang naman king paniwala king China, metung yang sagisag ning makabang bye at saya ing talibatab. Suwerti murin ing paglalawe ra kaniti king Poland at Macedonia, ampo kareng Kwakiutl at Arabu.

King kultura ning Albugan (Western culture), mangabaldugan yang bengi (at deng bageng makatakut tungkul kaniti) ing talibatab. Metung yang manimunang animal iting maki kaugnayan kareng tauan a pikudta (fictional character) ning bengi, kontrabida man kalupa nang Dracula, o bida antimo i Batman. Tinuring neng amun Kenneth Oppell ining pamiugnayan ning animal a iti king takut king bengi, at ginawa yang serye da reng nobela, manibat king Silverwing, nung nu la bida deng talibatab antimo reng kuneu king ]] Watership Down. Agpang king metung a matwang paniwala, mibubuknul- buknul la king bwak ning tau deng talibatab. Mapalyaring ing penibatan ning paniwalang iti, itang malagad at e sassaryang pamanyunggab da kareng tau deng talibatab a mamangan insektu (uling lalapitan dong insektu deng tau), anya pamiwalan da reng taung gad maririring susubukan dang munta king bwak da deng talibatab.

King Britania, poprotektan da no reng talibatab king lalam da ring [[Wildlife and Countryside Act]]. Angga ita mung pamanistorbu king metung a talibatab o king kayang tuknangan, maki parusang mabayat a multa.

King Austin, Texas ya ing tuknangan da neng kaleldo (summer home) ning maragul diling kolonya da reng talibatab king syudad, nung nu ating manuknangan a tatantyan dang metung at kapitnang milyung Mexican free-tailed bat. Tatantyan dang apulung libu (10,000) anggang atlung pulung libung (30,000) libra o pound da reng insektu ing kakanan da reti balang bengi. Metung a ralan a libung (100,000) turista banwa-banwa ing daratang ba rong alben deti.

Pikwanan[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Flying Primate Hypothesis]

Lon la murin deti[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Suglung a palwal[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Template:Dichotomouskey

Rescue] Archived Pebreru 19, 2006 at the Wayback Machine

and Wildlife Bat Page]

University of Michigan Museum of Zoology]

mammals]

Illustrated Identification key to the (micro)bats of Europe] (see "Recent publications")