Mangosteen

Ibat king Wikipedia
Mangosteen
Ing bunga ning mangosteen
Ing bunga ning mangosteen
Scientific classification
Kaarian: Plantae
Division: Magnoliophyta
Pinduan: Magnoliopsida
Orden: Malpighiales
Familia: Clusiaceae
Genus: Garcinia
Species: G. mangostana
Binomial name
Garcinia mangostana
L.

Ing mangosteen (Garcinia mangostana) metung yang dutung a e milalako bulung (evergreen), a mabibye kareng malisangan o tropical a lugal. King Indonesia at Malaysia ya menibat iti, dapot tatanám da ne kareng myayaliwang bansa, kayabe ne ing Filipinas, lalu na king Mindanao. Maki katas ya iting manibat king pitu (7) anggang adwang pulu’t limang (25) metru. Maki kule yang malutu-lutung ubi ing balat na ning kayang bunga nung malulut ne. Mayumu-yumu yang maslam-aslam anting citrus (dalandan o kalamunding) ing lasa na niti, at malinamnam ya naman at kalasang bagyang peach (melocoton). King Asia, ausan de iting “Reyna da reng prutas.” Malapit ya lasa kareng kayang kamag-anak, ing button mangosteen ampo ing lemondrop mangosteen.

Medyu masyas ya ing pekakilwal nang balat niti, a maki kapal a apat anggang anam a centimetru (4-6 cm). Nung gilyan ya itang balat, lunto itang laman a kakanan, a maki balilang antimong dalandan, dapot maki kuleng masala pangaputi. Maki sukad la reting atlu anggang limang centimetru king kapal, at makabili la king metung a balut a maki kuleng malalam panga(ma)lutu. Malyaring ating makibutul karetang balilang kakanan, dependi king dagul at pangalulut ning bunga. Nanupata, e la malyaring kanan deng butul nung e la lutu. Magdependi ing bilang da reng balila king bilang da reng “petal” king lalam ning balat. Keraklan, e mamunga ing mangosteen nung ala ya pang labing limang banwa.

Lipat ning masasali yang makalata at pepayaskad (frozen), malagad de mung pisasali iti kareng bansa ning Albugan (Western countries, king Europa at America), liban mu kareng tindaan a pang-Asianu. Bawal lang ilub king America deng mabilug a bunga nung e la pepayasuk (fumigated) o me-irradiate uling king takut a magdala lang fruit fly, a malyaring mikalat at manyira kareng tanaman karin nung akwa rang milub. Keng datang a panaun, malyaring malutas iti kapamilatan da reng bayung paralan ning pamag-irradiate. Nanupata, mákálub no king America deng productu antimong katas mangosteen, freeze-dried a bunga, ampong sustansyang pandagdag (en:nutritional supplements) a mesangkap manibat kaniti.

Tatanam na la’t mamisaling mangosteen kareng mapilan a isla ning Hawaii, dapot e la malyaring ilub king continental U.S. deti uling kareng sangkan a mebanggit na. Nanupata, mákipagkasundu la reng tatanam king Hawaii king metung a pasilidad a mag-irradiate ba lang makapagpalub kareti king kontinenti ning America. Tatanam de murin king en:Central Africa, particular king en:Democratic Republic of the Congo, ing mangosteen, nung nu dakal lang mamangan kaniti. Tanaman yang “ultra-tropical” ing mangosteen, at kaylangan na ing climang laganas (e mamaliwa) a malisangan. Mate ya ing metung a tanaman a maragul na kareng temperaturang mas mababa king 40 °F (4 °C).

Ing bungang mangosteen a makabusni, nung nu la makalto deng balilang kakanan

Lipat ning makunyat ya at masyas ing balat ning mangosteen, malagwa yang busni iti. Keraklan, babangalan ya itang balat, at e gigilyan. Sakmalan ya ing bunga kareng adwang gamat, itigik yang bagya-bagya pangasakmal (ken lang metung a dane deng tindaragul, at king sumangid no man deng aliwang taliri) anggang maspak ya itang balat. Kabud mispak ne, malagwa na la mung pikawani detang adwang pitna ketang aspak at ilako ya itang laman, basta mimingat bang e mimantsan ketang katas a kule ubi at mala-tinta, a lulwal ketang malutung takap a makabalut ketang laman a maputi. Kabud migmantsa ing katas ning mangosteen, halus e na milako iti king imalan (ini ing sangkan nung bakit babawal de kareng aliwang hotel kareng mapilan a bansa nung nu ya masasali).

Nung lalambut ne ing balat, ing buri nang sabyan, malulut ne ing bunga, at lalu yang makayamang apsalan. Uling e ne man taganang masyas iti nun e malambut ya dapot makapal (nung malulut ne), mabugbug ya at makulkul itang balat agyang king bagya mung pwersa, at angga itang laman a kakanan king kilub mituran. Kaybat, e ne lumbat, nun e gad neng masira itang laman.

Lon ya murin iti

Pikwanan

Ing Wikimedia Commons atin yang mediang maki kaugnayan kang/king:
Paintunan me ing mangosteen king
Wiktionary, ing timawang diccionariu.