Baka
Sesesen do reng ortelanu deng baka para king karni, gatas at aliwang produktu ibat kaniti, balat at anting animal a pagobra, alimbawa manigut garitun, sarul at aliwa pa. Kareng aliwang bansa, atin lang papil king relihiun at gagalang da la.
Pamangamit kareng kataya
Ibat ya king Castila (vaca, itang cow king Ingles) ing lagiung baka, at karen ya mung bábai magagamit iti karela (ganado ing gagamitan da nung kayabe la pati reng lálaki). Nanupata, king Kapampangan, gagamitan de antimong pangkabilugan a yaus kareng eganaganang animal a reti, lalaki man o babai. Ita namang katayang toru, kareng lalaki ya mu magagamit. At biseru no man deng anak da reng baka.
Biology
Ruminant la reng baka. Ing buri nang sabyan niti, uli ning pangagawa ning karelang dungus, agyu rang kumabye king dikut at aliwa pang tanaman.
Anyang purmeru, mayayakit ya ing aurochs king maleparan a lugal kayabe ne ing Europa, Africa ampong Asia. Kareting mengalabasan pamung siglu ning kasalesayan, melimita ne mu king Europa, at pete rong mangasung alang paintulut detang tawling animal king Masovia, Poland, kanitang 1627, dapot sibukan da reng magpalahing magpaltong bakang anti kaniti itsura kapamilatan ning pamilahi da reng salukuyan a uri da reng baka, at linto ya itang lahing Heck cattle.
Ating e ustung impormasyun tungkul kareng baka (keraklan kareng toru), itang mwa lang ustu neng akit de ing kuleng malutu. E tutu iti; e la manakit kule deng baka, nun e mu matuling, maputi at kulul abu. Manibat ing e ustung paniwalang iti kareng matador (bullfighter) a gagamit malutung tela ba lang salake deti. Ing tutu, metung ya mung tradisyun ing pamangamit king malutung tela. Itang galo ning kapa yang sangkan nung bakit sasalake ya ing toru.
Ing gamit da reng baka
Maulaga ing papil da reng baka king kasalesayan da reng tau. Para kareng aliwang tau, deti ing matwang diling uri ning pibandyan. Uling babye lang karni ampong gatas at magsilbi kareng amu ra, at dakal dili ra, kabang ala lang kakanan nun e mu dikut, maragul ing asasaup da kareng tau kanita pang minuna.
King Hinduismu, banal ing paglalawe ra king baka, anya e malyaring kanan iti: "Ing baka ing kekatamung Ima, uling bibye na kekatamu ing kayang gatas."
King Latin America, Australia ampo ing albugan nang dake ning Pangulung America, sosoga do reng baka kareng mangaragul a pirasung gabun a awsan dang rantsu.
King Portugal, Espania at deng aliwang bansa king Latin America gagamitan do reng toru para king isport a toreo o bullfighting; bawal kareng dakal a bansa ing anti kaniti.
Karagdagang belwan
- Metung ya ing baka (ox) ketang zodiac da reng Isic a maki durut (cycle) a
tya labing adwang banwa. Maki kaugnayan ya iti king kalendaryung Isic.
- Toru ya ing bibilugan ning constellation (grupu da reng batwin) a Taurus.
Suglung a palwal
- Cattle Breeds website - Oklahoma State University
- PBS Nature: Holy Cow (about cows in general)