Emilio Aguinaldo

Ibat king Wikipedia
Emilio Aguinaldo
Pamituki-tuki (Pang-pilan) 1st President of the Philippines
(President of the 1st Republic)
Panaun ning Pamanibala Eneru 23, 1899
Abril 1, 1901
Kadwang Pamuntuk Mariano Trias (1897)
Elilan None
Katuki Manuel Quezon
Mibait Marsu 22, 1869
Cavite El Viejo (Kawit), Cavite, Filipinas
Mete Pebreru 6, 1964
Quezon City, Metro Manila, Filipinas

Y Emilio Aguinaldo y Famy (Marsu 22, 1869Pebreru 6, 1964) metung yang Filipinu general, politicu, at pinunung panga-katimawan. Y Aguinaldo yang meging susi ning pamag-aklas ning Pilipinas laban king España at king Guerang Filipinu-American salang keng pamaniakup ning America.

King Filipinas, y Aguinaldo kilalanan de bilang mumunang pamuntuk, agiang ing kayang panga-pamuntuk ere kilalanan deng aliuang bangsa.

Aklasang pang-Filipinas[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Inyang 1895, y Aguinaldo mikiabe ya ka reng Katipunan, a makasalikut a aniban nung nu ing manimunu kanita y Andrés Bonifacio a ing pake ra ing apalakuan la reng Kastila at ing panga-timawa ning Filipinas. Mikiabe ya bilang tinyenti lalam ng Hen. Baldomero Aguinaldo at mitas yang ranku a heneral kilub namu ning ditak a bulan. Ing panga-anib na ka reng Katipunan, sinopan ne ing Filipinas siniklab ing aklasan laban ka reng Kastila inyang 1896. Dakal ya penyambut ka reng balen king Lalawigan ning Cavite, pansamantala mu at apalakuan do keng lugal deng Kastila. Inyang y Bonifacio linual ya keng pangasalikut na inyang March 1897 at sibukan ng pakit ing kayang panga-pinunu, y Aguinaldu peparakap ne. Kaibat na nita pepapate ne inyang May 10, 1897.

Biak a Bato[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Pauli na ning merakal at mesikan ing pamanyugud da ding Kastila, mepilatan lang minurung king bunduk reng kawal Katipunan. Inyang December 14, 1897, ding aduang milalaban mikasundu la kapamiltan ning Biak-na-Bato. Lalam ning kasunduan di Aguinaldu at 34 a aliwa pang pinunu mibayaran lang 400,000 pesos, y Aguinaldu at 34 aliwa pang pinunu ning aklasan kusa deng likuan ing bangsa papuntang Hong Kong. Y Aguinaldu tinggap ne ing aluk, dapot eya migdatun Hong Kong at ginamit no ring pera para panyaling sandata para kareng Filipinung magaklas. Deng makatuki ila ding pinunu ning Supreme Council a saksi at linawe king kasunduan ning Biak-na -Bato. Y Emilio Aguinaldo iyang pamuntuk at y Mariano Trias, ing kaduang pamuntuk. Ding aliwang pinunu ila pin di Antonio Montenegro para pandayung pisasabian, Isabelo Artacho para pangkilub, Baldomero Aguinaldo para keng Kayamanan , and Emiliano Riego para pang-Guerra.

Y Aguinaldo mibalik ya Filipinas May 1898. Pangauli na tambing na nang sindu ing kayang pamagaklas laban ka reng Kastila, ngeni tatanggap sikan lub kareng Amricanu.

Labanan Kastila-Americanu[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Inyang 1898, megumpisa ing Kastila-Americanung Guerra at y Aguinaldo inaus na la reng Americanung officiales at mamasa yang sopan de keng kayang pamagsikap para katimawan. Inyang mumuna samutsamut ing akakua ng signus, dapot sindu na pa mu ring ing pamagkampi na ka reng Americanu. Kambe na nini sinuku na la reng arakap nang 15,000 a kawal a Kastila at inabut na la kang Admiral Dewey. Nanupata, ing karelang pamiugne malabug at era ikit ing taimtim dand nasa ding Aremicanung dinan dong katimwan deng Filipinu. Ing marok pa nita megumpisa lang maniukup gabun deng Americanu. Y Aguinaldo pepasiag na ing Katimawan ning Filipinas inyang inyang June 12, 1898 [1]. Ing Philippine Constitutional Convention inalal neng bilang Pamuntuk inyang January 1, 1899.

Labanan Filipinu-Americanu[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Inyang bengi ning Pebrero 4, 1899, itang Aericanung bante berilan ne ing Filipinu kabang lilipat ya keng tete ning San Juan. Ining mepalyaring iti ya ing umpisa ning Guerrang Filipinu-americanu, kaibat na nita sinaguli mika labanan kareng Americanu at kareng maka katimawan a Filipinu. Ding mangasikan dang sandata ding Americanu ilang mitabi king siudad kareng kawal Filipinu at ing gubiernung Malolos mengailangan yang magpalipat-lipat.

Y Aguinaldo menimunu yang lalaban ka reng Americanu inyang maniakup la at minurung ya king pangulung Luzon at deng Americanu atsu la't tutuki king kayang gisgas. Merakap ya king Palanan, Isabela inyang March 23, 1901. Ing mekarakap yapin y US General Frederick Funston, nung nu la a abaligo ri Aguinaldu inayang magpanggap la mong susuku ding Americanu kareng Filipinu.

Inyang dakpan ne y Aguinaldu, y Funston apagumasdan na na y Aguinaldu atin yang masanting a ugali at makatas ya pangatau. Tinggap ng Aguinaldu ing ere paten nung sumumpa ya king gubiernu ning America. Sinumpa yang maging tapat king America inyang April 1, 1901, nung nu mitda ing Mumunang Republika at mebisa ya ing America ing manibala king Filipinas. Ding aliwa sindu da ing laban, dapot ing pamagsuku ng Aguinaldu ya ing mismung megwakas keng Labanan Filipinu-Americanu.

Panga-Pamuntuk ning Republika ning Filipinas[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Kebalwan na y Aguinaldu mituldu yang aduang primeru ministru inyang yang manungkulan. Ila ri Apolinario Mabini at Pedro Paterno.

Kabineti ng Mabini[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

  • Apolinario Mabini - Pankilual a Sabla,
  • Mariano Trias - Pamanyalapi
  • Teodoro Sandico - Pangkilub
  • Baldomero Aguinaldo - Panglaban
  • Gracio Gonzaga - Kayapan Kabilyan

Kabineting Paternu[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

  • Leon Ma. Guerrero - Kabiayayan kengGabun at Ayup, Kalakal at Industria (dati kayabe keng Kayapan Kabilyan)
  • Hugo Ilagan - Pamanyalapi
  • Felipe Buencamino - Pangkilual a Sabla
  • Severino de las Alas - Pangkilub
  • Aguedo Velarde - Pamanuru (dati kayabe keng Kayapan Kabilyan)
  • Maximo Paterno - GAwang pang-Publiku (dati kayabe keng Kayapan Kabilyan)
  • Mariano Trias - Panglaban

Panaun Americanu[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Inyang manungkulan la reng Americanu, y Aguinaldu sindu na ing nasa ng mika timawang Filipinas. Sinopan at atiu keng gulut da reng aniban da reng manyawas agad a katimawan at sinopan no retang linaban kanita. Tetag ne ing Asociacion de los Veteranos de la Revolucion (Association of Veterans of the Revolution), nung nu la menikuang pension at inayus na la reng pamanyali dang gabun at beyaran dang baldugan.

Inyang deng manungkulan a Americanu mebisa lang miladlad ya bandera ning Filipinas inyang 1919, y Aguinaldu elilan at semasnan ne ing kayang bale para ilalad ne ing bandera, ing aklasan at ing pangatimawa ning bangsa. Ing bale na makatikdo ya pa at kilala yang bilang Aguinaldo Shrine.

Y Aguinaldo retiru ya keng mata da reng tau king maluat a panaun. Inyang 1935 inyang mitatag ya ing Commonwealth ning Filipinas para king pamagsadia king katimawan ning Filipinas, tinagal yang pamuntuk dapot mesambut yang dakal kang Manuel L. Quezon a metisung Kastila a biasang magsalita at sane keng balitaktakan.

Y Aguinaldo pasibayu megretiru ya anggang inyang datang la reng maniakup a Japon inyang Meto-Yatung Lababan II. Ginamit de ring Japon para panlaban ka reng Americanu, mepilatan yang mamagsalita, magpirma ka reng artikulus, at memagsalita ka reng radyu, kayabe na ing kayang pamagsalita keng radiu kang  Gen. Douglas MacArthur keng Corregidor na sumuku ne para miligtas la reng kayanakan a Filipinu.

Kaibat deng ikua pasibayu deng Ameicanu ing Filipinas, y Aguinaldu dikpan de kambe da reng aliwa pa, uling makisabwatan la kanu ka reng Japon. Mekulung ya king kulungan Bilibid anggang inyang mipatawaran ya keng pamuntuk. King kayang pamag litis mebalu na agawa na ita uling mengapilitan ya mu. Pematakutan deng paten do reng kayang buung pamilya.

Y Aguinaldo ikit na ing paninasan ng mitimawa ya ing Filipinas. Ing bangsa menikua yang katimawan inyang July 4, 1946, inyang ing gubiernung Americanu kilalanan ne ing lubus ng katimawan. Inyang pigmasusian de ing aldo katimawan king Luneta, ing 77 apat a banua genral binuat ne ing bandera a itinas na king Kawit June 12, 1898, ing aldo na paniwalan ng tutung aldo Katimawan.

Panaun kaibat da reng Ameicanu[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Y Emilio Aguinaldo makalarawan ya keng arap ning 5-peso bill ( For phase out but still legal tender ).

Inyang 1950, para mibalik ing kayang dangal, ing Pamuntuk Elpidio Quirino tilduan ne y Aguinaldo bilang kayanib ning Council of State, nung nu ya migsilbi keng buung panaun. kaibat na nita migpainawa ne at bilus na ngan ing kayang oras ka reng kapakanan da reng sundalus at king karelang kayapang kabilyan, ing pamaglugud king bangsa at demokrasya king Filipinas, at ing pamiugne na ning Filipinas at America.

Inyang 1962, inyang ing America ene tinggap ing anyaran ning Filipinas na bayaran na ning America ing mengasira pauli na ning Meto-Yatung Labanan II, ing pamuntuk Diosdado Macapagal elilan ne ing Aldo Katimawan June 12 ibat July 4. Yapin ing pekatagumpe ng Aguinaldu ini, inya mipalundag ya king kayang pangarate para tumagun king kapagmasusian na ning Katimawan kaibat ning 64 banua inyang pisiag ne iti. Y Aguinaldo mete ya inyang February 6, 1964 keng coronary thrombosis king Veterans Memorial Hospital king Quezon City. Kitkut de king Aguinaldo Shrine king Kawit, Cavite.

Kasapning Artikulus[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]

Ding suglung palual[mag-edit | alilan ya ing pikuwanan]


Minuna kaya
{{{before}}}
{{{title}}}
1899–1901
Menalili kaya
{{{after}}}


Ding Presidenti ning Kapuluan Filipinas
Seal of the President of the Philippines
  Aguinaldo | Quezon | Osmeña | Laurel | Roxas | Quirino | Magsaysay  
  Garcia | Macapagal | Marcos | C. Aquino | Ramos | Estrada | Arroyo | B. Aquino